Regels van Zwarte Pieten
Zwarte Pieten is een klassiek kaartspel met eenvoudige regels, maar een verrassend omgekeerde dynamiek: niet de winnaar, maar de verliezer staat centraal! Het spel draait om het vormen van paren en het vermijden van één enkele kaart (de beruchte schoppenboer) die als enige geen paar vormt. Dit spel, dat teruggaat tot de 19e eeuw, was altijd al erg populair. Het werd in het verleden zelfs gespeeld met een ludieke ‘straf’ voor de verliezer. Ook vandaag is Zwarte Pieten een geliefde bezigheid voor jong en oud.
Officiële spelregels van Zwarte Pieten downloaden →Uitleg over Zwarte Pieten:
)
Geschiedenis van Zwarte Pieten
Het kaartspel Zwarte Pieten vindt zijn oorsprong in de 19e eeuw. Het was aanvankelijk zeker nog geen kinderspel. Een van de vroegste vermeldingen dateert uit 1855, toen het spel werd geïntroduceerd aan het Franse hof door de Belgische kroonprinses Marie Henriëtte. Hoewel het tegenwoordig vooral als kinderspel bekendstaat, was het in het verleden dus een gezelschapsspel. Hierbij kreeg de verliezer een ludieke straf: zijn of haar gezicht werd zwartgemaakt met een verbrande kurk. In die tijd stond het spel ook bekend als “Schwarzer Peter” (in Duitsland). Dit is een verwijzing naar een beruchte bandiet genaamd Peter Petri. De term “de zwartepiet toespelen” is later een vaste uitdrukking geworden in de Nederlandse taal. De populariteit van het spel leidde er zelfs toe dat er speciale kaartensets werden ontwikkeld, hoewel het nog steeds vaak met een gewoon kaartspel wordt gespeeld.
Spelregels van Zwarte Pieten
Zwarte Pieten is een laagdrempelig kaartspel dat snel te leren is. Het wordt gespeeld met een aangepaste set kaarten waarin één kaart (de schoppenboer) centraal staat als zijnde de ‘verliezende kaart’. Het doel is om paartjes te vormen en af te leggen. Deze paartjes moeten van gelijke waarde en kleur zijn. Eén kaart blijft uiteindelijk over: degene die deze in handen houdt, verliest het spel. Het unieke aan dit spel is dat het niet draait om winnen, maar om verliezen vermijden. Om goed te kunnen spelen, is het belangrijk om te weten welke kaarten je uit het spel haalt, hoe een speelronde verloopt en hoe het trekken van kaarten werkt.
De juiste kaarten: samenstelling van het spel
Zwarte Pieten wordt gespeeld met een standaard kaartspel, maar niet alle kaarten worden gebruikt. Om te beginnen worden alle jokers, alle kaarten van twee tot en met zes, én de klaverenboer (J♧) uit het spel gehaald. Je houdt dan 31 kaarten over. Deze samenstelling zorgt ervoor dat elke kaart een tegenhanger heeft om een paartje mee te vormen, telkens bestaande uit twee kaarten van dezelfde waarde en kleur (rood of zwart). De schoppenboer (J♤) heeft echter geen paar doordat de klaverenboer (J♧) ontbreekt. Het vormt dus de enige ‘onpaarbare’ kaart in het spel. Deze kaart wordt ook wel de zwarte piet genoemd. Door deze opzet eindigt het spel altijd met exact één kaart.
Het delen en voorbereiden van het spel
Voor aanvang van het spel worden de kaarten grondig geschud en vervolgens verdeeld over de spelers. Omdat het totaal aantal kaarten (31) niet deelbaar is door alle mogelijke spelersaantallen, krijgen sommige spelers één kaart meer dan andere spelers. Dat is geen probleem, zolang alle kaarten maar in het spel zitten. Na het delen kijkt iedere speler in zijn hand of hij paren kan vormen. Een paar bestaat uit twee kaarten met dezelfde waarde én kleur. Voorbeelden zijn hartenvrouw en ruitenvrouw (beide rood) of schoppen 9 en klaveren 9 (beide zwart). Deze paartjes worden open voor de speler op tafel gelegd. Enkel paren mogen worden afgelegd. Kaarten van dezelfde waarde met verschillende kleuren (bijvoorbeeld ruitenboer en schoppenboer) vormen geen paar.
Spelverloop: kaarten trekken en paartjes vormen
Het spel verloopt met de klok mee. De speler links van de deler begint door blind een kaart te trekken uit de hand van de speler rechts. Heeft deze kaart een paar in combinatie met een andere kaart in de hand van de trekker (zelfde kleur en waarde), dan mag hij het paar onmiddellijk afleggen. Zo niet, dan houdt hij de kaart bij zich. Daarna biedt hij zijn kaarten gesloten aan de volgende speler aan, die op zijn beurt hetzelfde doet. Deze cyclus herhaalt zich zolang er kaarten in het spel zijn. Spelers mogen nooit weigeren een kaart te laten trekken en de kaarten mogen niet op zichtbare wijze worden gesorteerd. Naarmate er meer paartjes uit het spel verdwijnen, blijft er uiteindelijk slechts één kaart over. Wie die laatste kaart – de Zwarte Piet – in handen heeft, verliest het spel.
Einde van het spel: de verliezer staat vast
De laatste fase van het spel wordt bereikt wanneer alle mogelijke paartjes zijn gevormd en één kaart overblijft. Omdat de klaverenboer niet in het spel zit, is de schoppenboer de enige kaart zonder mogelijke tegenhanger. Degene die deze kaart uiteindelijk in handen heeft, verliest het spel. In traditionele versies werd deze speler soms ‘gestraft’ met een symbolische actie, zoals het zwartmaken van het gezicht met een verbrande kurk.
Officiële spelregels van zwartepieten downloaden
Wie zeker wil zijn van een correct spelverloop, kan de officiële spelregels van zwartepieten downloaden via het hier bijgevoegde bestand. Deze regels beschrijven nauwkeurig dat het spel gespeeld wordt met 31 kaarten, waarbij de klaverboer wordt verwijderd. Het document legt uit hoe spelers beurtelings kaarten trekken van hun buurman en paartjes van gelijke waarde én kleur op tafel leggen. De speler die aan het einde met de schoppenboer blijft zitten – de zogenaamde Zwarte Piet – verliest het spel. Download de officiële regels en speel dit kaartspel volgens het boekje!
Hoe speel je Zwarte Pieten?
Zwarte Pieten is een eenvoudig en vermakelijk kaartspel dat draait om het vermijden van de enige onpaarbare kaart: de schoppenboer. Het spel kan met vrijwel ieder aantal spelers worden gespeeld, al is drie tot zes ideaal. Door paartjes af te leggen en kaarten van elkaar te trekken ontstaat een luchtig, maar soms ook spannend spelverloop.
Kaarten voorbereiden
Gebruik een standaard kaartspel en verwijder de kaarten 2 t/m 6, alle jokers en de klaverenboer. Je houdt dan 31 kaarten over, waarbij elke kaart behalve de schoppenboer een paar heeft. Schud het spel goed zodat de kaarten volledig willekeurig verdeeld worden.
Kaarten delen
Verdeel alle kaarten zo gelijk mogelijk onder de spelers. Omdat er 31 kaarten zijn, zal niet iedereen evenveel kaarten krijgen. Dat is geen probleem. Zorg er wel voor dat niemand weet welke kaarten de anderen hebben.
Paren afleggen
Iedere speler kijkt in zijn hand of hij paren van gelijke waarde en kleur kan vormen, bijvoorbeeld een rode vrouw (harten + ruiten). Deze paartjes worden open op tafel gelegd.
Eerste kaart trekken
De speler links van de deler begint het spel. Hij trekt blind een kaart uit de hand van zijn rechterbuur. Als de getrokken kaart samen met een bestaande kaart in zijn hand een geldig paar vormt, wordt ook dat paar op tafel gelegd.
Volgende spelers laten trekken
Na het trekken biedt de speler zijn resterende kaarten gesloten aan de volgende speler links van hem aan. Deze trekt op dezelfde manier een kaart en herhaalt het proces. Dit gaat door tot alle kaarten, behalve de schoppenboer, als paar op tafel liggen.
Einde van het spel
Als alle paartjes zijn gevormd, blijft er nog precies één kaart over. Deze kaart is de schoppenboer. Wie die kaart vasthoudt, heeft verloren. Er is dus geen winnaar, maar slechts één verliezer: de Zwarte Piet.
Soortgelijke spellen als Zwarte Pieten
Zwartepieten behoort tot een bredere familie van zogenoemde eliminatie-en-overblijfspellen, waarbij het doel niet is om als eerste te winnen, maar waarbij je wilt voorkomen dat je als laatste met een specifieke kaart achterblijft. Een bekend verwant spel is Old Maid, een spel dat vooral populair is in Angelsaksische landen. Hierbij staat ook één ongepaarde kaart centraal. In China bestaat een vergelijkbaar spel. In Duitsland heeft men het over Schwarzer Peter. Al deze spellen hebben gemeen dat er op gelijkaardige wijze paren worden gevormd, kaarten worden getrokken en één enkele verliezende kaart overblijft. Al deze kaartspellen zijn geliefd bij zowel kinderen als volwassenen.
Benodigdheden voor zwartepieten
Om een spelletje zwartepieten correct en vlot te kunnen spelen, zijn slechts enkele eenvoudige benodigdheden vereist. Het spel kan thuis worden gespeeld met een standaard kaartspel of met speciale kaarten die voor kinderen visueel aantrekkelijker zijn. De voorbereiding vergt weinig tijd en ook de spelregels zijn snel doorgenomen. Het is handig om zwartepieten met een even aantal spelers te zijn, al is dat niet strikt noodzakelijk.
Eén standaard kaartspel zonder de klaverenboer (J♧) en de kaarten 2 t/m 6
Minstens 2 spelers, idealiter 3 tot 6
Een tafel of speeloppervlak
Optioneel: speciale Zwarte Piet-kaarten voor kinderen (met symbolen of illustraties)
Print van de officiële spelregels van zwartepieten
Veelgestelde vragen over zwartepieten
Zwartepieten is een luchtig en eenvoudig kaartspel. Soms hebben spelers praktische vragen bij dit spel. Bijvoorbeeld over de juiste samenstelling van het kaartspel, de minimale leeftijd om mee te doen of hoe je het spel eerlijk speelt met een oneven aantal kaarten. Deze FAQ behandelt de meest voorkomende vragen over het spel.
Met hoeveel spelers kun je zwartepieten spelen?
Het spel is het leukst met 3 tot 6 spelers, omdat dan het trekken van kaarten en het vormen van paren dynamischer verloopt. Technisch gezien is het ook mogelijk om het spel te spelen met 2 spelers, maar dat maakt het minder verrassend.
Wat doe je als het aantal kaarten niet eerlijk verdeeld is?
Omdat het spel met 31 kaarten gespeeld wordt, zullen sommige spelers een kaart meer krijgen dan anderen. Dat is volkomen normaal en hoort bij het spel. Zolang alle kaarten maar correct zijn verdeeld, beïnvloedt dat de eerlijkheid niet.
Vanaf welke leeftijd is zwartepieten geschikt?
Dankzij de eenvoudige regels is het spel geschikt vanaf ongeveer 5 à 6 jaar, zeker bij gebruik van kindvriendelijke kaarten met symbolen of kleuren. Het spel bevordert het geheugen, het observatievermogen en de concentratie. Voor jongere kinderen bestaan er speciale edities die wat eenvoudiger zijn vormgegeven.
Is zwartepieten een racistisch spel?
Het spel en het spelverloop kreeg historisch vorm en heeft een aantal bedenkelijke kenmerken die terecht kritiek krijgen. Vroeger werd het gezicht van de verliezer zwart gemaakt met een kurk. Dit is gebruik dat teruggaat op praktijken die vandaag als blackface worden omschreven. Zulke visuele en talige elementen zijn geen neutrale folklore, maar maken deel uit van een bredere geschiedenis van racistische stereotypen. Daarom krijgt het spel steeds vaker alternatieve benamingen, zoals zwart schaap. Ook de term zwart schaap draagt overigens bij aan een bredere tendens waarin het woord zwart negatieve connotaties krijgt, iets wat teruggaat op impliciete vooroordelen en stereotyperingen. Volgens experts is een meer neutrale naam, zoals ‘overblijver’ of ‘kaart zonder maat’, een betere keuze.
Kun je zwartepieten ook met speciale kaarten spelen?
Ja, er bestaan speciale kaartensets met kleurrijke symbolen. Deze zijn vooral handig voor kinderen die nog niet goed overweg kunnen met de klassieke kaarten.
Hoelang duurt een potje zwartepieten?
Een gemiddeld spelletje zwartepieten duurt ongeveer 10 tot 15 minuten, afhankelijk van het aantal spelers. Met meer spelers neemt het trekken van kaarten iets meer tijd in beslag.
Wat is het verschil tussen zwartepieten en Old Maid?
Old Maid is in feite de Engelstalige variant van zwartepieten, waarbij de ongepaarde kaart een oude vrijster is. Het spelprincipe is identiek: paartjes vormen en niet met de speciale kaart blijven zitten.